De contrabas wordt beschouwd als een afstammeling van de snaarinstrumenten uit de 15de eeuw in Europa. Hij werd daarom een bas viool genoemd – al zijn de verhoudingen anders dan bij een cello of viool. Een viool heeft geen afhangende schouders, zoals veel contrabassen hebben en de contrabas is dikker dan cello en viool. De eerste contrabassen lijken vooral op de violone, het grootste lid van de viol familie. Hij wordt in kwarten gestemd, i.t.t. de viool (die in kwinten wordt gestemd). Eigenlijk weet niemand zeker hoe de contrabas is ontstaan, al zijn er meerdere theorieën over. Waarschijnlijk is het een samenraapsel van ideeën over de snaarinstrumenten van destijds.

Bas Viola da Gamba

Violone

In het begin van de 16de eeuw werden er instrumenten gebouwd die qua uiterlijk lijken op de contrabas, maar die onderling behoorlijk verschilden van elkaar, zowel wat de hoeveelheid snaren – meestal 3 tot 7 snaren – als wat de stemming betreft.
In 1542 ontwikkelde Silvestro Ganassi een instrument dat als de voorloper van de contrabas wordt beschouwd. Het had 6 snaren en was gestemd in D2, G2, C3, E3, A3, D4. Het had hangende schouders en fretten.

In de 16de en 17de eeuw had de contrabas nog geen vaste plaats in het orkest. Wel maakte vanaf het einde van de 17de eeuw 6 ‘basses de violon’ deel uit van de ’24 Violons du Roi’, de 24 violen van de koning, een beroemd orkest dat twee eeuwen lang speelde bij allerlei koninklijke gelegenheden en toonaangevend was in Europa. De ‘basse de violon’ was een grote, lage viool, vergelijkbaar met het formaat van de contrabas. Het instrument wordt niet meer gebruikt.

Les 24 violons du roi

In het midden van de 18de eeuw hadden contrabassen drie snaren en dat bleef zo tot vlak voor de twintigste eeuw. De contrabassen met drie snaren hadden meer power en een duidelijker geluid. Stemming: A1, D2 en G2. Ook G1, D2 en A2 bestond, naast G1, D2 en G2. De beroemde 19de eeuwse componist en virtuoze contrabassist Giovanni Bottesini (1821 – 1889) speelde bijvoorbeeld op een driesnarige contrabas.

Drie snarige contrabas

Tot het einde van de 18de eeuw werd de contrabas vooral bespeeld door musici met weinig talent, wat componisten niet bepaald inspireerde om het instrument serieus te nemen. Dit veranderde toen Domenico Dragonetti (1763 – 1846) ten tonele verscheen. Dragonetti is er verantwoordelijk voor dat de contrabas een vaste plek kreeg in het orkest. Hij was zo goed en beroemd, dat dirigenten hem naast de eerste viool lieten zitten, waar hij een spectaculaire show verzorgde. Hij mocht naar believen cello- en vioolpartijen spelen.

In de 19de eeuw werd nog steeds geëxperimenteerd met de afmeting, de vorm en de hoeveelheid snaren van de contrabas. Een bijzondere creatie is de Octobas uit 1849 van Jean-Baptiste Vuillaume, een enorm monster dat door twee musici bespeeld moest worden.